Wykluczenie finansowe
Wykluczenie finansowe to - najprościej ujmując - sytuacja, w której pewna grupa społeczna nie ma dostępu do systemu finansowego, który obejmuje między innymi instytucje finansowe. W ramach ciekawostki warto wiedzieć, że przeciwieństwem wykluczenia społecznego jest inkluzja finansowa, czyli sytuacja, w której wszystkie grupy społeczne mają dostęp do usług finansowych. Są one wtedy dostępne na dobrych warunkach.
Kogo dotyczy problem?
Zgodnie z definicją L. Anderloni problem wykluczenia może głównie dotyczyć grup o niskich dochodach. Trudności mogą obejmować:
- założenie konta
- realizowanie płatności bezgotówkowych
- oszczędzanie nawet niewielkich kwot
- zaciąganie kredytów
- obsługę bankowości internetowej
Wśród przyczyn wykluczenia finansowego oprócz wcześniej wspomnianych niskich dochodów wyróżnia się:
- niski poziom wykształcenia
- bezrobocie i brak stałego zatrudnienia
- samotne wychowywanie dzieci
- wiek (głównie podeszły)
- niechęć i strach przed nowym
- obawa przed utratą kontroli (brak zaufania do instytucji i obcych osób w kwestii własnych pieniędzy).
Wykluczenie bankowe i geograficzne
Dodatkowym czynnikiem biorącym udział w procesach wykluczenia finansowego jest czynnik geograficzny i nieobecność placówek bankowych na pewnych terenach. Co więcej niektóre banki, zamykają oddziały, które nie są rentowne – dzieje się to głównie na obszarach wiejskich. Przekłada się to na brak możliwości lub utrudnioną możliwość prowadzenia konta bankowego i korzystania z innych usług. Nawet w sytuacji, gdy wszyscy mieliby dostęp do banku, mogą pojawić się wykluczenia o charakterze braku odpowiedniej oferty dla klienta i „odrzucenie” go przez instytucję.
Wykluczenie kredytowe
Kolejnym wykluczeniem jest brak możliwości wzięcia kredytu. Codzienne życie nie wymaga dużych nakładów finansowych, które muszą być pokryte z pomocą dodatkowego źródła, jakim jest np. kredyt. Jednak dla wielu z nas jest on niezbędny by pokryć duże koszty typu zakup mieszkania.
Wykluczenie marketingowe
Wykluczenie finansowe może być spowodowane wykluczeniem marketingowym. Oznacza to, że instytucje finansowe nie informują klientów o promocjach i ofertach. Może to być ogólny brak informacji, ale przede wszystkim brak ofert dla danych segmentów klientów.
Zagrożenia związane z wykluczeniem finansowym
Brak dostępu do podstawowych produktów i usług finansowych stanowi istotną barierę na drodze do poprawy sytuacji ekonomicznej ubogich gospodarstw domowych (1). Wykluczenie finansowe może prowadzić do efektu świętego Mateusza, czyli krótko mówiąc ubożeją biedni a bogacą się zamożni. Osoby ubogie mogą być wykluczone z dostępu do dodatkowych ofert bankowych i kredytów, co może sprawić, że ich majątek nie będzie się pomnażał. Natomiast osoby bogatsze mają otwarty dostęp do wspomnianych ofert, dzięki czemu prowadząc dobre inwestycje mogą się bogacić. Co więcej, trzymanie sporej ilości gotówki w domu wiąże się z ryzykiem kradzieży lub utraty jej w pożarze, czy nawet zgubienia.
Konsekwencje wykluczenia finansowego
Wszystkie wymienione sytuacje mogą prowadzić do stygmatyzacji osób, które nie mają dostępu do systemu finansowego. Innymi słowy są one narażone na odrzucenie przez innych i mogą im zostać przypisanie negatywne cechy. Wiąże się to z narastaniem trudności dla osób wykluczonych, ponieważ transakcji bezgotówkowych przybywa.
Wykluczenie finansowe może prowadzić do wykluczenia społecznego. Walka z tym wykluczeniem może przynieść pozytywne skutki dla całego społeczeństwa. Dla przykładu, pomoc osobom starszym w używaniu bankowości mobilnej pomoże także w niwelowaniu wykluczenia cyfrowego.
(1) Solarz Małgorzata, Wykluczenie finansowe jako nowy przejaw nierówności społecznych, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu